«اندیشه بکارید، عمل درو کنید، عمل به کارید، عادت درو کنید، عادت بکارید، منش اخلاقی درو کنید و منش اخلاقی به کارید سعادت درو کنید».
چارلز رید
در جامعه امروز بحران مشخص و مهمی پیش آمده است، مسئله ای که به عزیزترین دارایی مان یعنی فرزندان مربوط می شود در وجود این مشکل همه توافق دارند تاکنون بزرگ‌ترین نگرانی ما خشونت جوانان بوده است که این هم به تنهایی یک موقعیت اضطراری ملی است، اگرچه به تازگی اطلاعات حاکی از آن است که جنایات و خشونت نوجوانان اندکی کاهش یافته است اما این برای آرامش خاطر ما کفایت نمیکند. انجمن پزشکان کودکان امریکا گزارش داده است که ایالات متحده آمریکا بالاترین میزان خودکشی و دیگر کشی را در بین ۲۶ کشور ثروتمند جهان به خود اختصاص داده و در واقع فرزندان در آمریکا احتمالاً ۱۰ برابر بیشتر از همسالان خود در کانادا احتمال ارتکاب جنایات را دارند.
درست است که این آمار مرتبط با آمریکاست، اما باید بدانیم که ما نیز در کشور خودمان مشکلاتی در این خصوص داریم. در واقع زمانی که در محل کار در محل زندگی ما با افرادی مواجه می‌شویم که الفبای اخلاقیات را نمیدانند، می‌بینیم که چقدر آنها در زندگیشان برای مسائل کوچک دچار مشکل و دردسر می شود و همین طور برای دیگران دردسر ساز هستند.
این موارد مدارس مختلف در کشورهای مختلف را بر آن داشته تا بتواند خلا را بگونه‌ای پر کند. همینطور روانشناسان مختلف نظریه‌های مختلفی را عرضه کردند، هاوارد گاردنر با مطرح ساختن نظریه هوش های چندگانه، در برداشت ما از توانایی شناختی کودکان انقلاب ایجاد کرد. همانطور که دانیل گلمن توجه ما را به سمت هوش هیجانی جمع کرد. در دنیایی که عمدتاً از لحاظ اخلاقی مسموم است، آنچه کودکان بیش از هر چیزی برای حفظ رفتار اخلاقی ایشان بدان نیاز دارند نیروی اخلاقی است. البته اینطور نبوده که مسائل اخلاقی به طور کامل از توجه دانشمندان بیرون بماند، دانشمندان به این موارد پرداخته اند، اما لازم است که در محیط خانواده در مدارس نیز به این امر پرداخته شود و از حالت تئوری و نظریه خارج شود.
در صورتی که والدین بخواهند در کمک به فرزندانشان موفق باشد که علاوه بر اندیشیدن به صورت اخلاقی بر مبنای اخلاق هم عمل کنند، چیزی بیش از این ها نیاز دارند، تا زمانی که کودکان ندانند که چگونه می توانند به درستی رفتار کنند، رشد اخلاقی آنها ناقص است.
تعریف هوش اخلاقی
هوش اخلاقی توانایی درک درست از نادرست است، این عبارت به معنای برخوردار بودن از عقاید اخلاقی راست قوی و عمل کردن به آن هاست به گونه ای که فرد به شیوه صحیح و محترمانه رفتار کند.
جو اخلاقی کودکان امروز در آن قرار دارند از لحاظ پرورش هوش اخلاقی معصوم است. نخست اینکه برخی عوامل اجتماعی مهم که منشا اخلاقی را پرورش می دهند به تدریج در حال از هم پاشیدگی هستند، از جمله نظارت بزرگسالان سرمایه‌های رفتار اخلاقی، آموزش های مذهبی و روحانی، روابط معنا دار بزرگسالان با هم، مدارس خصوصی، ارزش‌های ملی واضح و روشن، ثبات، حمایت جامعه و تربیت مناسب فرزندان. دوم اینکه فرزندان ما دائما در معرض بمباران از سوی پیام های بیرونی هستند که با ارزش هایی که ما سعی میکنیم به آنها القا کنیم مغایرند.
خبر خوب اینکه هوش اخلاقی آموختنی ست و شما می توانید از دوران نوزادی کودکتان آموزش آن را آغاز کنید، اگرچه آنها در آن سال به توانایی‌های شناختی که لازمه درک استدلال پیچده اخلاقی است، دست نیافتند. اما در همان دوران برای اولین بار مقدمات عادات اخلاقی مانند تمرین خویشتنداری، عدالت و انصاف، نشان دادن احترام، شراکت و همدلی را کسب می کند.
کودکان ۶ ماهه به ناراحتی دیگران واکنش نشان می‌دهند و اصول ابتدای همدلی را کسب می‌کنند. اشتباهی که والدین مرتکب می‌شوند، این است که برای پرورش توانایی های اخلاقی کودکان شان تا سن ۶ و ۷ سالگی تعلل می‌کنند.( سنی که سن استقلال نامیده می شود). تاخیر والدین در این موارد تنها موجب افزایش نیروی بالقوه کودکان در یادگیری عادات منفی مخرب می‌شود که خود به رشد اخلاقی صدمه میزند و تغییر دادن آنها برای کودکان دشوارتر می‌شود.
هوش اخلاقی باید آگاهانه شکل داده شود و پرورش یابد. از آنجا که والدین اولین و مهمترین آموزگار اخلاقی کودکان هستند، هیچ کس بهتر از آنها نمی تواند القا کننده این خصوصیات اخلاقی اساسی باشد.
فضیلت اساسی هوش اخلاقی
همدلی، وجدان، خویشتنداری، احترام، مهربانی، بردباری و انصاف، ۷ فضیلت اساسی هوش اخلاقی هستند، که هر یک از آنها را به طور مختصر توضیح میدهیم.
۱- همدلی: احساس اخلاقی بنیادی ست که درک احساسات دیگران را برای فرزندان امکان‌پذیر می‌سازد. این فضیلت به کودک کمک میکند تا نسبت به نیازها و احساسات دیگران حساس تر باشد، تمایل بیشتری به یاری رساندن به افرادی که آسیب دیده اند یا دچار مشکل هستند پیدا میکند و با دیگران به عطوفت رفتار می کند. همچنین یک مفهوم اخلاقی قوی است که کودکان را وادار می کند تا به درستی رفتار کند، به دلیل آن که می تواند رنج های عاطفی را در دیگران تشخیص دهد و همین مسئله را از رفتار ظالمانه باز می دارد.
۲-وجدان: یک ندای درونی قوی است که فرد را در تصمیم گیری در درستی و نادرستی کمک می کند و باعث می شود که در مسیر اخلاق باقی بماند و در صورت انحراف احساس گناه بر او چیده شود. این فضیلت فرد را در مقابله با نیروهایی که بر علیه خوبی قد علم می کنند، تقویت می کند و قادر میکند تا حتی در مواجهه با وسوسه نفس نیز به طور صحیح رفتار کند. این خصیصه، سنگ بنای تقویت خصایل بنیادی مانند صداقت، مسئولیت پذیری و امانتداری است.
۳-خویشتن داری: به ما در مهار امیال نفسانی کمک می کند و باعث می شود که قبل از مبادرت به هر عملی، فکر کنیم و در نتیجه به طور صحیحی عمل کنیم و احتمال کمتری دارد که به انتخاب های عجولانه دست بزنیم که پیامدهای خطرناکی به دنبال داشته باشد. در واقع به ما کمک می کند که لذات آنی را کنار بگذاریم و به جای آن وجدان را در نظر بگیریم.
۴- احترام: فرد را تشویق میکند تا به دلیل آنکه احترام به دیگران را ارزشمند می‌داند، با دیگران با ملاحظه رفتار کند. این ویژگی فرد را وادار می کند تا با دیگران به گونه‌ای رفتار کند که دوست دارد با خودش رفتار کند.به همین دلیل اساس پیشگیری از خشونت، بی عدالتی و نفرت را پایه گذاری میکند.
۵- مهربانی: توجه فرد را به رفاه و احساسات دیگران جلب میکند. با تقویت این فضیلت فرد خودخواهی کمتری خواهد داشت و بیشتر دلسوز و غمخوار می شود.
۶-بردباری: به ما کمک میکند تا ویژگی های مختلف دیگران را درک کنیم و آماده پذیرش چشم انداز ها و باورهای جدید باشیم. به دیگران بدون توجه به تفاوت جنسیتی، نژادی، ظاهر، فرهنگ، باور، توانایی یا جهت‌گیری جنسی احترام بگذاریم. این فضیلت باعث می‌شود که فرد با دیگران با درک و مهربانی رفتار کند و در برابر نفرت و خشونت و تعصب ایستادگی کند و از همه مهمتر، به افراد بر اساس منشا آنها احترام بگذارد.
۷-انصاف: باعث می‌شود تا با دیگران عادلانه، منصفانه و بی طرفانه رفتار کنیم و بنابراین با رعایت قانون و نوبت و شراکت، با دیگران رفتار کنیم و قبل از قضاوت همه جوانب را کاملاً بسنجیم. چون این فضیلت حساسیت اخلاقی را افزایش می‌دهد، این شجاعت را به افراد می دهد تا از کسانی که در حقشان بی عدالتی شده حمایت کنند و خواستار این باشند که با همه مردم یکسان رفتار شود.
